مهندسین مشاور آسه مهر
تأثیرات عصر ارتباطات و صنعتی شدن جوامع بر فضاهاي معماري کاملاً مشهود است ، و هر روز فرمها و طرح هاي متفاوتی را در معماري شاهد هستیم ، طرح ها و فرم هایی که شاید با توجه به یک سري شرایط و ضوابط و یا بدون توجه به شرایط خاص و صرفاً به علت فرم هاي جالب توجه یا تقلید صرف ساخته می شوند. اما امروز با توجه با کاستی ها و معضلات که در زمینه حفظ و استفاده بهینه از انرژي با آن مواجه هستیم و همچنین توجه به بهینه سازي فضاهاي معماري و تغییر نیازهاي عملکردي ما از معماري باید به سوي تعریف نوینی از خلق بناها با عنوان “معماری پایدار” باشیم . و براي کاربردي تر کردن آن باید اصول کلی این نوع معماري شناخته شود . از آنجایی که هیچ بنایی را نمی توان بصورت مطلق و صد در صد پایدار دانست ، باید فضاهایی خلق شوند که به صورت نسبی به این اصول نزدیک باشند و یک محیط پاك و سالم بر اساس بهره برداري موثر از منابع طبیعی و اصول اکولوژیکی خلق شوند. و در اکثر نوشته ها و مقاله ها از معماری پایدار صرفا به عنوان معماري سبز یا اقلیمی یاد می کنند اما مشخصه هاي مهم دیگري در خلق معماري پایدار تاثیر گذارند. که در ادامه به آنها پرداخته شده است.
1 – معماري پایدار چیست؟
مفهوم پایداري در معماري این نیست که بناهایی خلق کنیم که صرفاً عمر زیادي را سپري کنند چون یک بنا با عمر چندین صد ساله با نیازهاي زمان حال هماهنگی ندارند. معماري هایی را می توان پایدار نامید که به نیازهاي زمان حال خود پاسخگو باشد. با کمی تأمل و مطالعه در بناهاي سنتی در می یابیم که در خیلی از این بناها ، شرایط فرهنگی ، اقلیمی ، اصالت و مصالح کاملا رعایت شده است. اما با نیازهاي معماري این زمان و نوع زندگی شهر نشینی و محدودیت هاي موجود هماهنگ نمی باشد. و شرایط و شاخصهایی که امروزه نوعی از معماري را به عنوان (( معماري پایدار )) تعریف می کند در زمان هاي آینده ممکن است با مفهوم امروزي کاربردي نباشد. و در مباحث نوین معماری پایدار سعی بر آن است تا از اثرات منفی معماري جدید بر محیط زیست کاسته شود و در عوض با بکار گیري مواد و مصالح همگون با محیط و
طراحی ویژه اقلیمی در مصرف انرژي صرفه جویی به عمل آید. پس با توجه به زندگی و نیازهاي امروز معماري و محدودیت در زمینه منابع انرژي ، یک سري شاخص هاي کلی را می توان به عنوان اصول معماري پایدار معرفی کرد که شامل موارد ذیل می باشد:
1- تاثیر پذیري از شرایط فرهنگی و محیطی و اقلیمی
2 – هماهنگی و سازگاري با طبیعت و محیط زیست ( حداقل آسیب به طبیعت )
3 – صرفه جویی در مصرف انرژي ( صرفه جویی و نگهداري )
4 – پاسخ درست به نیازهاي عملکردي
5 – خوانایی دور از ابهام ( درك مردم )
6 – تاثیر پذیري از معماري بومی اما به صورت امروزي
7 – استفاده درست از مصالح هم از لحاظ بصري و هم زیست محیطی
2 – 1 تاثیرپذیري از شرایط فرهنگی و محیطی و اقلیمی:
هر انسانی در اجتماع و شهر و یا کشوري زندگی می کند که فرهنگ و شرایط خاص خود را دارا می باشد که این فرهنگ و سنت ها همانطور که در زندگی آن ها تاثیر گذار است باید در نوع معماري نیز تاثیر گذار باشد چون معماري نیز جز لاینفک زندگی انسانها می باشد. که در این بحث می توانیم به عنوان منطقه گرایی یاد کنیم که رویکردي است که در تعامل و هماهنگی با فرهنگ و بستر فرهنگی قرار داشته و بر لزوم توجه به ویژگی هاي فرهنگی ، جغرافیایی و اقلیمی یک منطقه خاص تاکید می کند. و در همین راستا تاریخ معماري معاصر نشان از آن دارد که معماران پست مدرن تلاش کردند . تا نگاه معماران را به سمت فرهنگ و تاریخ و سنت و در یک کلام آن چیزي که هویت انسان و محیط کالبد پیرامون آن را شکل می دهد ، برگردانند. به عبارتی معماري نباید مانند یک محصول صنعتی بصورت سري و انبوه تولید شوند بلکه
باید شرایط اطراف و محیط و آداب و رسوم و فرهنگ در آن تاثیر داشته باشد. و در خلق یک معماري پایدار باید شرایط اطراف در آن نقش داشته باشند که این تاثیر می تواند از لحاظ نوع فرم ، اقلیم و مصالح و ….. باشد. در واقع باید بنایی خلق کنیم که نسبت به اطراف خود (( غریبه )) نباشد و طراحان پایدار باید بعد از تطبیق بنا با اقلیم و شرایط اطراف و توجه به بهره گیري از انرژي هاي محیطی ، به فرهنگ و دین و نژاد
مردمی که قرار است براي آنها طراحی کنند توجه نمایند.
2 – 2 هماهنگی وسازگاري با طبیعت ومحیط زیست درك محیط :
طراحی پایدار با درك از محیط ا طراف آغاز می شود اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم می توانیم از صدمه زدن به آن ها جلوگیري کنیم در واقع درك محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرار گیري نسبت به خورشید و چگونگی قرار گیري ساختمان در سایت می گردد که در همین راستا تلاش هاي زیادي در معماري ارگانیک و معماري اکوتک صورت گرفت درمعماري ارگانیک به تعبیري ساختمان باید طوري طراحی و اجرا شود که کمترین آسیب و دخل و تصرف را در طبیعت داشته باشد و به عبارت جزئی از طبیعت اطراف خود باشد و مصالح ساختمانی به شکل پایداري هماهنگ با طبیعت و رنگ ها هستند و در کل هماهنگ با محیط هستند. و طراحان پایدار باید با تجزیه و تحلیل طبیعت اطراف به ارائه راهکار درست و مناسبی براي تلفیق اثر مصنوع در طبیعت بنمایند و بطور خلاصه ساختمان پایدار باید کمترین ناسازگاري و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود داشته باشد . و طراح باید با درك درست محیط به خلق اثري بپردازد که کمترین زیان را به طبیعت وارد نماید. و در معماري اکوتک به محیط زیست و استفاده از سوخت و انرژي تجزیه شونده و بازیافت و تجدید انرژي که کمترین آسیب را به طبیعت و محیط زیست وارد کند , تاثیر دارند.
2 – 3 صرفه جویی درمصرف انرژي:
بحران انرژي ، آلودگی محیط زیست ، پدیده گرم شدن زمین و جزیره گرمایی شهرهاي بزرگ از مسائل قرن حاضر در سراسر دنیا محسوب می شود که همه ي اینها موجب می شود که انرژي زیاد صرف گرم و خنک کردن فضاها شوند که باید به نوعی با استفاده معقول از منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان سازي به حفظ منابع طبیعی محدود کمک کنیم. و مصرف انرژي را کاهش دهیم که یکی از این
راهکارها طراحی ساختمانهاي پایدار یا سبز می باشد که در این بناها باید از اتلاف انرژي جلوگیري شود و با ارائه راه حل هایی باعث استفاده مجدد از انرژي شوند که در معماري اکوتک سعی بر این است که بناهایی ساخته شوند که نه تنها از اتلاف انرژي جلوگیري نمایند بلکه باعث استفاده مجدد و بهینه از انرژي ( بازیافت ) شوند که در واقع یکی از مهم ترین شاخصهاي معماری پایدار جلوگیري از اتلاف انرژي و تجدید
انرژي و استفاده از فضاي سبز در بناها می باشد.و همچنین استفاده از مصالح و فناوریهاي متاسب با اقلیم نقش مهمی در صرفه جویی انرژي دارند.
2 – 4 پاسخ درست به نیازهاي عملکردي
یکی دیگر از شاخصهاي معماری پایدار توجه به نیازها و روابط عملکردي فضاها می باشد و بدیهی است که زندگی ، کار و تفریح و … همه و همه فعالیتهایی هستند که در فضاهایی طراحی شده توسط معماران صورت می پذیرد و نقاط ضعف و قوت یک بنا بر زیست بوم جهان تاثیر می گذارد چون روابط عملکردي مناسب و درست بین فضاها و نسبت سطوح پر و خالی در فضا ها و طراحی فضاهاي متناسب با کارکرد به خودي خود باعث اتلاف انرژي کمتر و هم چنین استفاده بهینه از فضاها می شوند. در واقع باید با توجه به فرهنگ و نوع زندگی به تقسیم عملکردها در داخل فضاهاي معماري پرداخت بطور مثال احترام به مهمان ، پذیرایی و فضاي خاص او در خانه هاي ایرانی قابل تعمق و بررسی است .
2 – 5 خوانایی و دور از ابهام :
در مباحث عنوان شده بیشتر از درك محیط اطراف و درك محیط زیست در معماری پایدار یاد کردیم اما از عنوان (( خوانایی و دور از ابهام )) می توان از (( درك مردم )) یاد کرد یعنی اینکه بنایی که خلق می شود باید براي مردم آن منطقه به شکل یک بناي عجیب و غریب به چشم نیاید و نوع طراحی آن بگونه اي باشد که با فرهنگ مردم بیگانه نباشد و اصول زیبایی شناسی در آن رعایت شده باشد . و در طراحی نرم بنا و مصالح مورد استفاده و رنگ مصالح بگونه اي عمل شود که مردم از دیدن بنا احساس بیگانگی نکنند و از فرم ها و ترکیبات عجیب و غریب که هیچ گونه پیشینه اي در معماري منطقه ندارد ، استفاده نشود.
2 – 6 الگوبرداري از معماري بومی اما به صورت امروزي
با توجه به رشد تکنولوژي و شهر نشینان دیگر مانند گذشته و به روش هاي سنتی نمی توانیم بناهاي معماري خلق کنیم چون هم نیازما از فضاي معماري عوض شده اند و هم روش هاي ساخت سنتی پاسخگو نیستند اما می توان با توجه به فناوریهاي نوین معماري بومی را به زبان امروزي ترجمه و تبدیل کرد.
2 – 7 استفاده درست از مصالح هم از لحاظ بصري و هم از لحاظ زیست محیطی :
نقش استفاده از مصالح را در ایجاد معماری پایدار نمی توان نادیده گرفت چون ساختمان هم از فرم و ساختاري تشکیل می شود که این فرم و پوسته بوسیله مصالح بوجود می آیند و مصالحی که استفاده می شود باید از لحاظ بصري و روانی که شامل رنگ و بافت و نوع مصالح می شود در افراد تاثیر گذار باشد . بطور مثال از آنجایی که دیگر از چوب به طور مستقیم نمی توان در اقلیم شمال استفاده کرد اما می توان از مصالح
جدید که با طرح و رنگ چوب ساخته می شود به عنوان تزئینات و پوشاننده ها استفاده کرد و به عقیده معماران اکوتک پوسته ساختمان باید مانند پوست بدن در مقابل تغییرات محیطی از خط واکنش نشان دهد هم چنین و باید از مصالحی استفاده کرد که کمترین آسیب را به طبیعت وارد کند و حتی در نوع رنگی که در آن بکار برده می شود از موادي باشد که براي محیط زیست ضرر نداشته باشد.
3 – نتیجه گیري
معماری پایدار ترکیبی چند ارزشی در بردارد : زیبایی شناسی ، محیط , اجتماع , هماهنگی با محیط , مصالح مناسب و ……. که تمام اصول معماري پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم هم از لحاظ بصري و روانی و هم از لحاظ پاکی می شود، تجسم یابد. و نوع معماري پایدار در هر منطقه یا کشوري با بقیه جاها متفاوت می باشد.
سیامک مهدیکار
کارشناس ارشد معماري – هنرآموز هنرستان شهید انصاری – آموزش و پرورش استان قزوین
مراجع :
شایان – حمیدرضا – مفاهیم طراحی در زمینه بیگانه ، مجله هنرهاي زیبا ، شماره 38 – دانشگاه تهران پردیس هنرهاي زیبا
قبادیان ،وحید ، مبانی و مفاهیم در معماري معاصر غرب – دفتر پژوهشهاي فرهنگی ، 1382
بروکس بروس – فرانک لویدرایت– ترجه رضوي ، زهرا – گنج هنر – 1386
arel.ir
